Στην εποχή του… «Καλλικράτη»

Παρήλθαν τρεις περίπου μήνες από την έναρξη εφαρμογής του νόμου που καθιερώνει τη νέα διοικητική μεταρρύθμιση στο χώρο της αυτοδιοίκησης, αναδιαρθρώνοντας τις μέχρι σήμερα υπάρχουσες θεσμικές δομές.

Στο διάστημα που μεσολάβησε ήρθαν στην επιφάνεια μια σειρά αδυναμίες της κεντρικής διοίκησης, που έχουν να κάνουν με την ανυπαρξία επιτελικού σχεδιασμού, έλλειψη σχετικής προετοιμασίας των φορέων της αυτοδιοίκησης, επιβολή καθεστώτος λειψής χρηματοδότησης, γεγονός που επιτείνει το λειτουργικό χάος που δημιούργησε η έναρξη εφαρμογής του νόμου.

Αποτυπώνοντας την σημερινή κατάσταση των φορέων της Αυτοδιοίκησης, μπορούμε αβίαστα να ισχυριστούμε ότι:

Σε θεσμικό επίπεδο

• Έχει γίνει πραγματικότητα ένας ορυμαγδός νομοθετικών ρυθμίσεων με αμφίσημες συχνά διατυπώσεις που δημιουργούν αμηχανία ως προς την ερμηνεία τους και από τον μηχανισμό των αιρετών και από τους υπηρεσιακούς παράγοντες.

• Εκκρεμεί η ολοκλήρωση σημαντικών νομοθετικών πρωτοβουλιών όπως ο Κώδικας της Αυτοδιοίκησης και ο Κώδικας Εσόδων της Αυτοδιοίκησης.

• Εκκρεμεί η λήψη μέτρων που θα προβλεφτούν στο νέο Δημοσιονομικό πλαίσιο 2012 – 2015. Σε επίπεδο υποδομών

• Διαπιστώνεται έλλειψη του αναγκαίου κτηριακού αποθέματος για να υποδεχθεί τις νέες δομές, γεγονός που επιτείνει την ήδη προβληματική κατάσταση που δημιουργήθηκε με τις μετακινήσεις των υπάλληλων.

• Η λειτουργική ενοποίηση των πληροφοριακών συστημάτων υλοποιείται με σημαντική καθυστέρηση. λόγω της μεγάλης αργοπορίας στη διενέργεια των διαγωνισμών για την ανάδειξη αναδόχων αλλά και των εγγενών αδυναμιών και ασυμβατοτήτων που εμφανίζουν τα πληροφοριακά συστήματα.

Θα αποτελέσει ενθαρρυντικό γεγονός η ολοκλήρωση του έργου εντός του 2011 που ούτως ή άλλως αποτελεί μεταβατική χρονιά. Πέραν όμως της δεδομένης καθυστέρησης ότι τα υπάρχοντα πληροφοριακά συστήματα είναι παλαιάς κοπής, με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της νέας εποχής, των web τεχνολογιών αλλά και της παρακολούθησης του επιχειρησιακού σχεδιασμού που εισάγεται με το πρόγραμμα "Καλλικράτης" στην Αυτοδιοίκηση.

• Η έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών που θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες δεδομένου ότι έχουν δημιουργηθεί αυτοδιοικητικοί φορείς με οικονομικά μεγέθη που προσεγγίζουν αν όχι υπερβαίνουν αυτά της κεφαλαιαγοράς. Σε συνδυασμό με την μη ύπαρξη ΟΕΥ επιδεινώνεται το πρόβλημα και καταλήγει στην παράλυση των λειτουργιών του υπηρεσιακού μηχανισμού.

• Μια σειρά λειτουργίες που οφείλουν να ομογενοποιηθούν με την ώσμωση των απόψεων και των νοοτροπιών που φέρνουν μαζί τους υπάλληλοι των συνενωμένων ΟΤΑ απαιτεί χρόνο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την περαιτέρω ομαλή λειτουργία των Καλλικράτειων δομών.

Σε οικονομικό επίπεδο

• Η χρηματοδότηση των φορέων της Αυτοδιοίκησης είναι…. μυστήριο για δυνατούς λύτες. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στον προϋπολογισμό του 2010 είχαν εγγραφεί 3 δις € για 4 λειτουργικές δαπάνες και υλοποιήθηκε κατά τα 2/3. Στον προϋπολογισμό του 2011 έχουν εγγραφεί 3,5 δις €. Ποιος εγγυάται - της γενικευμένης κρίσης μεσούσης - ότι θα εκταμιευθούν εξ ολοκλήρου;

• Οι υποχρεώσεις των ΟΤΑ ανέρχονται σε 1.7δις προς στα πιστωτικά ιδρύματα και 1.3δις προς τρίτους.

• Οι οφειλές προς τρίτους για μεγάλο χρονικό διάστημα δημιουργούν προβλήματα στην άμεση λειτουργία (έλλειψη καυσίμων, τρόφιμα σε παιδικούς σταθμούς, κλπ).

• Οι απαιτήσεις από θεσμοθετημένα τέλη και δικαιώματα παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό επισφάλειας.

• ΟΙ απαιτήσεις των ΟΤΑ από τον κρατικό προϋπολογισμό εξ αιτίας της παρακράτησης κατά το παρελθόν των ΚΑΠ ανέρχονται στο ισόποσο των υποχρεώσεων προς τα πιστωτικά ιδρύματα που όταν καταβάλλονται είναι άτοκες.

• Σημαντικές νέες αρμοδιότητες δεν έχουν χρηματοδοτηθεί.

• Παρακρατούνται τεράστια ποσά από το ΤΠΔ που οφείλεται σε πολλές περιπτώσεις σε αλόγιστο δανεισμό.

• Ήδη υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στην καταβολή των τακτικών αποδοχών μετά και την βιομηχανία κατασχέσεων με την δέσμευση των επιχορηγήσεων των ΟΤΑ στην πηγή.

• Το πρόγραμμα «ΕΛΑΔΑ» που θα χρηματοδοτήσει επενδυτικές δραστηριότητες των ΟΤΑ καρκινοβατεί.

• Η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης σε συνδυασμό με τις περικοπές που προβλέπονται λόγω μνημονίου έχουν δημιουργήσει καθεστώς οικονομικής ασφυξίας στους φορείς της αυτοδιοίκησης.

Σε κοινωνικό επίπεδο Αν οι παραπάνω διαπιστώσεις είναι πραγματικές που κατά τα φαινόμενα είναι, έχει αναρωτηθεί κάποιος υπεύθυνος τις δραματικές επιπτώσεις που βιώνουμε καθημερινά λόγω της μειωμένης διάθεσης πόρων;

Υπενθυμίζουμε ότι σήμερα:

• Το κοινωνικό έργο της Αυτοδιοίκησης έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό.

• Το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» μετά τις τελευταίες ρυθμίσεις ψυχορραγεί.

• Οι παιδικοί σταθμοί υπολειτουργούν και με περιορισμένη δυνατότητα εξυπηρέτησης.

• Οι σχολικές επιτροπές εξ αιτίας των ενοποιήσεων και της περιορισμένης χρηματοδότησης δεν μπορούν να ανταποκριθούν.

• Το πολιτιστικό πρόγραμμα έχει εξανεμιστεί.

• Η αποκομιδή των απορριμμάτων δημιουργεί συνθήκες τριτοκοσμικής επιβίωσης σε πολλές πόλεις.

• Οι απολύσεις του προσωπικού των οποίων λήξαν οι συμβάσεις επιτείνει το ήδη οξυμένο κοινωνικό πρόβλημα.

Η Προοπτική Με βάση τα όσα έχουν προεκτεθεί και παρόλες της αρνητικές παραμέτρους της συγκυρίας οι Αυτοδιοικητικοί παράγοντες επιβάλλεται να διαθέτουν όραμα, στόχους, πρωτοβουλίες, δράσεις, που συνοψίζονται στην:

• Ανάπτυξη ενός αυτοδιοικητικου κινήματος μέσα από πρωτοβουλίες σε επίπεδο γειτονιάς, συνοικίας για τα άμεσα καθημερινά προβλήματα που είναι και προβλήματα της αυτοδιοίκησης

• Υιοθέτηση και προβολή του στόχου για χρηματοδότηση της Αυτοδιοίκησης στα επίπεδα που προσεγγίζουν τον μέσο ευρωπαϊκό όρο 10% του ΑΕΠ (κατ αναλογία τού στόχου 5% για την παιδεία).

• Ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, όπως αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας, εκμετάλλευση κοινοτικών προγραμμάτων, συστηματική βεβαίωση και κανονική είσπραξη των τελών που μέχρι σήμερα βρίσκονταν …εν υπνώσει, νέες καινοτομικές δραστηριότητες κ.λ.π.

• Εξορθολογισμός και ουσιαστική περιστολή αντιπαραγωγικών δαπανών που αποτελούν δυσβάστακτο βάρος για τις αυτοδιοικητικες λειτουργίες.

• Νέος τρόπος διοίκησης των πόλεων με έλευση αυξημένων αρμοδιοτήτων στην αυτοδιοίκηση κατά τα πρότυπα των αναπτυγμένων αυτοδιοικητικων ευρωπαϊκών θεσμών.

Πιο συγκεκριμένα:

Την προσεχή περίοδο θα συζητηθεί στους ΟΤΑ ο στρατηγικός σχεδιασμός με την σύνταξη των επιχειρησιακών σχεδίων. Όσοι πονάνε πραγματικά την Αυτοδιοίκηση οφείλουν να παρέμβουν δραστικά.

Ο στρατηγικός και επιχειρησιακός σχεδιασμός αποτελεί με βάση τον "Καλλικράτη" αναπόσπαστο κομμάτι της αυτοδιοικητικής λειτουργίας, υλοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα και αποσκοπεί στην οριοθέτηση των κατάλληλων ενεργειών για την επίτευξη βραχυπρόθεσμων ή μακροπρόθεσμων στόχων.

Μέσω ενός ρεαλιστικού στρατηγικού επιχειρηματικού σχεδίου θα διαμορφωθεί η γενικότερη στρατηγική του φορέα της Αυτοδιοίκησης, θα προσδιοριστούν οι απαιτούμενοι πόροι και θα καθοριστεί ο τρόπος λειτουργίας.

Πως υλοποιείται η παρέμβαση των άμεσα ενδιαφερόμενων;

• Με την άμεση αναλυτική ενημέρωσή τους για το περιεχόμενο του επιχειρησιακού σχεδιασμού.

• Με την κατάθεση των εναλλακτικών μας προτάσεων για τις επιμέρους δράσεις στο πλαίσιο του επιχειρησιακού σχεδίου.

• Με την προβολή της οικολογικής οπτικής που απαιτείται να ενσωματωθεί στις επί μέρους δράσεις κόντρα στη λογική « τσιμέντο ας γίνει».

• Με την αξιοποίηση και ενίσχυση θεσμών όπως η Επιτροπή Διαβούλευσης, καταθέτοντας ένα συνεκτικό πακέτο επενδυτικών δραστηριοτήτων για συζήτηση, προωθώντας την εφαρμογή των διαδικασιών του συμμετοχικού προϋπολογισμού.

• Στην κατεύθυνση αυτή επιδιώκουμε δραστικές περικοπές των τεχνικών έργων, όχι της έκτασης τους αλλά του ύψους του προϋπολογισμού τους που υπερβαίνει στην Ελλάδα μέχρι εφτα φορές το μέσο κοινοτικό όρο.

Περαιτέρω επιδιώκουμε σημαντικές περικοπές σε κατηγορίες δαπανών που το ύψος τους έχει ανέλθει σε εξωπραγματικά ύψη όπως οι μεταφορές μαθητών η ηλικιωμένων, καθώς επίσης και το τίμημα του ενοικίων που κατά βάλλουν οι ΟΤΑ στους ιδιοκτήτες των ακινήτων.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις μπορεί να μην έχουν καθολική εφαρμογή δεν αποτελούν όμως και την… εξαίρεση του κανόνα. Η ουσιαστική περιστολή τους θα συμβάλλει στην απελευθέρωση ενός κρίσιμου μεγέθους πόρων ,που θα διοχετευθούν σε κοινωνικές δραστηριότητες των φορέων της Αυτοδιοίκησης.

Τα έσοδα των ΟΤΑ στο …μικροσκόπιο Γίνεται φανερό ότι εκ των πραγμάτων θα υπάρξει μια πίεση στους Ο.Τ.Α. για την συστηματική είσπραξη των θεσμοθετημένων τελών και δικαιωμάτων. Σχετική είναι και η πρόβλεψη του άρθρου 277 του "Καλλικράτης" με βάση το οποίο ελέγχεται η κανονικότητα της είσπραξης των εσόδων από τις κατά τόπους υπηρεσίες επιτρόπου του ελεγκτικού συνεδρίου.

Μέχρι σήμερα ένα μικρό μέρος των ΟΤΑ ακολουθούσε την θεσμοθετημένη πολιτική είσπραξης των τελών και δικαιωμάτων. Το …ό,τι προαιρείσθε ήταν δυστυχώς πραγματικότητα. Η προβλεπόμενη θεσμική διαδικασία έλεγχου των εσόδων σημαίνει πρακτικά ότι η διαδικασία του οίκοθεν…… περίπου τελειώνει δεδομένου ότι για να ελεγχθεί η κανονικότητα της είσπραξης προϋποθέτει την βεβαίωση του εσόδου μέσω χρηματικών καταλόγων στους προβλεπόμενους χρόνους.

Ακόμα η υπαγωγή της διαδικασίας ελέγχου στις Υπηρεσίες Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αποσύρει από το αυτοδιοικητικό λεξιλόγιο απόψεις περί …κοινωνικής πολιτικής που αποτελούσαν προσχηματικό άλλοθι μέχρι σήμερα για την μη είσπραξη συγκεκριμένων τελών.

Αποτελεί βεβαίως κοινοτοπία να επαναλάβουμε ότι η αποδοχή τέτοιου είδους απόψεων έχουν σαφέστατα …αντικοινωνική διάσταση διότι το μόνο που έχουν επιτύχει είναι η επιβάρυνση των προϋπολογισμών των Ο.Τ.Α. με νέα ελλείμματα ανακυκλώνοντας τον …αδιατάρακτο φαύλο κύκλο. Και με την ευκαιρία να σημειώσουμε ότι κοινωνική πολιτική αποτελεί η χρηματοδότηση συγκεκριμένων κοινωνικών αναγκών τελών από υπάρχοντα διαθέσιμα – και όχι από αλόγιστο δανεισμό – με σκοπό την προστασία του οικογενειακού προϋπολογισμού στην δύσκολη σημερινή οικονομική συγκυρία.

Στο σημείο αυτό νομίζω είναι χρήσιμος ένας απαραίτητος διαχωρισμός των κατηγοριών εσόδων. Στο θεσμικό πλαίσιο έχουν καθιερωθεί τέλη και δικαιώματα που αφορούν ολόκληρη την κοινωνία (π.χ. τέλος καθαριότητας) και τέλη που αφορούν συγκεκριμένα κατηγορίες επιτηδευματιών-επιχειρηματιών(π.χ τέλος επί των ακαθαρίστων εσόδων 0,5%).

Όσο αυτονόητο είναι το γεγονός ότι τα Δημοτικά Συμβούλια οφείλουν να μειώσουν σημαντικά και σε ορισμένες περιπτώσεις να εξαλείψουν για λόγους πρόνοιας αλλά και κοινωνικής ευαισθησίας την επιβολή τελών στις ευπαθείς κατηγορίες του πληθυσμού άλλο τόσο είναι σκόπιμο να τονιστεί η επιμονή των εισπρακτικών μηχανισμών των Ο.Τ.Α. στην απόδοση των τελών εκ μέρους των επιτηδευματιών δεδομένου ότι το μέρος που αποδίδουν στους Ο.Τ.Α. έχει ενσωματωθεί στην τιμή του προϊόντος.

Δεν πρόκειται κατά συνέπεια για τους φόρους αλλά για τις υποχρεώσεις που είναι θεσμοθετημένες πριν πολλά χρόνια γνωστές σε όλους αλλά δυστυχώς η αποφυγή της πληρωμής που συνιστά υπεξαίρεση είναι πραγματικότητα.

Δυσβάστακτο κόστος Υπό το καθεστώς της σημερινής συγκυρίας οι νεοεκλεγείσες δημοτικές αρχές καλούνται να αντιμετωπίσουν την βιωσιμότητα των Ο.Τ.Α. Σε πληθώρα Ο.Τ.Α. στην δημοτική περίοδο που διανύουμε μοναδικό μέλημα και άγχος θα αποτελεί η καταβολή αποδοχών των εργαζομένων, γεγονός που είναι αμφίβολο αν θα γίνει κατορθωτό. Από τα επίσημα δημοσιευμένα στοιχεία προκύπτει ότι είναι δυσβάσταχτες οι λειτουργικές δαπάνες σε σχέση με τον κύκλο των εργασιών τους.

Το δυσβάσταχτο λειτουργικό και διοικητικό κόστος όμως απαιτεί να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της πολιτικής εκπόνησης ενός προγραμματισμού που θα ανατοποθετεί πρακτικές, νοοτροπίες , λειτουργίες και δομές σε νέα αποδοτική βάση.

Προκύπτει επείγουσα η ανάγκη να επανεξετασθεί, γιατί υπάρχει η κάθε υπηρεσία, τι αποδίδει, πως ελέγχεται η περίπτωση μη επίτευξης των στόχων κ.λ.π. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται να επαναξιολογηθεί η διοικητική πυραμίδα και το υπερβάλλον προσωπικό που όπως προαναφέρθηκε αποτελεί δυσβάσταχτο πρόβλημα για την περαιτέρω ομαλή λειτουργία των Ο.Τ.Α.

Οι αύξηση των εσόδων η ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων κατατείνουν στην απορρόφηση του λειτουργικού κόστους μισθοδοσίας σε σημαντικό ποσοστό ικανό να μειώσει σημαντικά το λόγο μισθοδοσίας/κύκλο εργασιών. Επί πλέον απαιτείται η μετάταξη πλεονάζοντος προσωπικού Δήμων που ουσιαστικά τελούν υπό καθεστώς χρεωκοπίας και πτώχευσης σε άλλους φορείς του δημόσιου τομέα, γεγονός που θα αποτελέσει περαιτέρω απαλλαγή των ΟΤΑ από σημαντικό τμήμα του κόστους μισθοδοσίας.

Σε συνάρτηση με το παραπάνω ικανοποιητικό βήμα στην κατεύθυνση αυτή αποτελεί το πάγωμα των προσλήψεων για εξυπηρέτηση μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων διότι τέτοιου είδους επιβάρυνση του εργατικού κόστους, το οποίο δεν διαθέτει ορίζοντα, αντιπαροχή, αποτελεί κατρακύλισμα σ’ ένα ούτως ή άλλως επιβαρυμένο αυτοδιοικητικό περιβάλλον.

Οι παραπάνω επισημάνσεις αποτελούν κατάθεση προβληματισμού για να κινηθούν προωθητικές διαδικασίες που θα αντιμετωπίζουν την κρίσιμη οικονομική συγκυρία. Διαφορετικά οι εξελίξεις θα μας προσπεράσουν. Αλλά έτσι είναι στην Ελλάδα. Συνηθίζουμε να περιβάλλουμε πρόσωπα, καταστάσεις με εμβληματικές ονομασίες όπως του "Καλλικράτη".

Λησμονούμε όμως -έτσι για την ιστορία το αναφέρουμε – ότι την περίοδο που έζησε και μεγαλούργησε ο Καλλικράτης, στην αρχαία Αθήνα υλοποιήθηκε ένα τεράστιο πακέτο δημόσιων επενδύσεων, ασχέτως αν αυτό προήλθε από την …λεία του Αθηναϊκού επεκτατισμού.