Παγκόσμιοι κυβερνήτες είναι σήμερα οι τραπεζίτες

Του DIRK KURBJUWEIT*

Σχεδόν τρία χρόνια μετά το ζενίθ της κρίσης, σε ορισμένες χώρες φαίνεται σαν να μην υπήρξε καθόλου κρίση. Αυτό ισχύει για την οικονομία και τους πολίτες ως υποκείμενα της οικονομίας. Είμαστε, όμως, μόνον αυτό;

Οχι, είμαστε και συμμέτοχοι μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Και μ' αυτή την ιδιότητα δεν έχουμε λόγο για πανηγυρισμούς, αλλά μάλλον να είμαστε θλιμμένοι και αγανακτισμένοι. Η κατάσταση της δημοκρατίας δεν είναι καλή - αφού μεταβάλλεται αργά σε θύμα της οικονομικής κρίσης.

Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει αναβρασμός. Στην Ισπανία διαμαρτύρεται μια νεολαία χωρίς μελλοντικές ελπίδες. Στη Γαλλία οι νέοι φτιάχνουν ουτοπίες πέραν κοινωνικών δεδομένων μη προσδοκώντας τίποτε από την κοινωνία. Την Ελλάδα καλύπτει βαθιά κατάθλιψη μαζί με οργή κατά των πολιτικών και της Ευρώπης. Στη Γερμανία οι πολιτικοί χάνουν την εμπιστοσύνη του κόσμου, επειδή δεν καταφέρνουν να δαμάσουν την κρίση του ευρώ. Κανένας πολιτικός δεν έχει να προτείνει κάποιο δρόμο.

Τα ψεύδη κορυφαίων Ευρωπαίων πολιτικών, που αποκαλύφθηκαν προσφάτως, έδειξαν πως τους κατεύθυνε ο φόβος για τις αγορές και με τα ψεύδη δήλωσαν ότι παραδίδονται. Αυτό είναι το ενοχλητικό - ότι η πολιτική μοιάζει τόσο αβοήθητη κι αδύναμη. Απέκτησε ένα νέο κυρίαρχο, κι αυτός δεν είναι ο λαός, που επεμβαίνει με ήπιο τρόπο, αλλά οι οικονομικές αγορές, που άρχουν ανηλεώς, οδηγούν τους πολιτικούς όλο και περισσότερο στη φοβία, την αδυναμία κίνησης, την ανικανότητα να ενεργήσουν, το ψεύδος. Κυβερνώντες είναι πλέον οι διευθυντές των τραπεζών.

Κι εμείς, αν αδιαφορήσουμε, σημαίνει ότι αποδεχόμαστε τον ρόλο μας ως υποκείμενα της οικονομίας - επενδύουμε, αγοράζουμε, αφήνουμε, όμως, έρμαιο την πρωταρχική ιδέα της δημοκρατίας. Μπορούμε, όμως, να πούμε: «Δεν θα επιτρέψουμε να μας αφαιρεθεί ο ρόλος του κυρίαρχου». Τότε κάτι πρέπει ν' αλλάξει.

Απατούν τα φαινόμενα ή μήπως τώρα το πάνω χέρι έχουν εκείνοι που μας προκάλεσαν αυτή την αναταραχή; Για παράδειγμα, ο διοικητής της Deutsche Bank, Γιόζ. Ακερμαν, δήλωνε τον περασμένο Νοέμβριο ότι οι τράπεζες έδειχναν απρόθυμες να συνεισφέρουν στην επίλυση της κρίσης. Προσφάτως σε τραπεζική συνέλευση ανακοίνωσε πως «είναι ώρα να μαζέψουμε τη σοδειά». Αλλά σοδειά από ποια σπορά; Είναι και οι οίκοι αξιολόγησης, που «μαγειρεύουν» τη διεθνή πολιτική, ανακοινώνοντας ατάραχα εκτιμήσεις, από τις οποίες εξαρτάται η μοίρα ολόκληρων εθνών. Τόσο γρήγορα λησμονήθηκε ότι είναι κι αυτοί συνυπεύθυνοι για την οικονομική κρίση, αφού αξιολόγησαν ως ευνοϊκά κάποια πακέτα δανείων και ομολόγων που δεν άξιζαν; Λοιπόν, ο νέος κυρίαρχος είναι άπληστος και ενδιαφέρεται μόνο για νούμερα. Μ' αυτά τα δεδομένα ελέγχει και κατευθύνει την πολιτική.

Αλλά, εκτός από τις τράπεζες, και η πολιτική έχει μερίδιο ευθυνών στη σημερινή καταστροφή. Ωστόσο, αφορά και εμάς τους πολίτες. Δεν προσδοκούμε από το κράτος χαμηλούς φόρους, αλλά υψηλές επιχορηγήσεις και κοινωνικές παροχές; Αυτό σημαίνει ότι στις επιθυμίες μας αντικατοπτρίζεται η κρίση της οικονομίας και του ευρώ. Εχουμε κι εμείς ευθύνη στη στάση τραπεζών και πολιτικών, γιατί αυτοί θέλουν να εκπληρώσουν τις επιθυμίες μας, προκειμένου να μας κερδίσουν ως πελάτες ή ψηφοφόρους.

Ολα αυτά θυμίζουν μονομαχία - πολιτική εναντίον αγορών. Και η θέση της πολιτικής δεν είναι καθόλου καλή. Η δημοκρατία βασίζεται στον λόγο. Χωρίς ελεύθερη έκφραση κι ανοιχτή ανταλλαγή γνώμης δεν υπάρχει δημοκρατία. Οι κρυφές ενέργειες είναι ίδιον των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Ομως, οι πολιτικοί δεν τολμούν να μιλήσουν ανοιχτά, γιατί οι τράπεζες παρακολουθούν τα λεγόμενά τους με ευαισθησία σεισμογράφου - και μεταθέτουν δισεκατομμύρια προκαλώντας προβλήματα σε άλλα κράτη. Οι λόγοι ζυγίζονται με χρηματικά κριτήρια κι αυτό τους καθιστά επικίνδυνους.

Τράπεζες και επενδυτικά ιδρύματα ενέχουν τον ρόλο που κάποτε είχαν οι θεοί - κανείς δεν τολμά να τους κρίνει και ο φόβος μήπως οργιστούν καθορίζει τη συμπεριφορά των πολιτικών. Ετσι η δημοκρατία μεταβάλλεται σε μια κατάσταση αναξιοπρεπή, πράγμα επίσης επικίνδυνο. Βάση μιας δικτατορίας αποτελεί η σιωπηρή ή ανοιχτή απειλή βίας προς τους πολίτες, ο φόβος των οποίων στηρίζει το σύστημα. Η βάση της δημοκρατίας είναι ο σεβασμός των πολιτών - τότε η συναίνεσή τους στηρίζει το σύστημα. Χωρίς συναίνεση η δημοκρατία θρυμματίζεται.

Η πολιτική πρέπει να ξανακερδίσει την πρωτοκαθεδρία - κι αυτό είναι ζήτημα όλων. Η πολιτική θα 'πρεπε να θέσει στις τράπεζες αυστηρότερους κανόνες, για να αποδυναμώσει τα χειρότερα παρακλάδια του επενδυτικού κλάδου. Η πολιτική θα 'πρεπε επίσης να ελευθερωθεί από τις «περιπτύξεις» των τραπεζών.

Συγχρόνως, χρειάζεται διευκρίνιση ότι Ευρώπη σημαίνει πολύ περισσότερα από το ευρώ. Το πρόγραμμα της ευρωζώνης είναι πολύ ευρύτερο απ' ό,τι το χρήμα, είναι πολιτικό και πολιτιστικό, αλλά δυστυχώς από την αρχή έλαβε οικονομική χροιά. Η πολιτική καλείται να το διορθώσει αυτό. Και φτάνουμε στους πολίτες - εμάς. Τι εικόνα έχουμε για τον εαυτό μας; Εκείνη του Homo economicus; Ανταποκρίνεται αυτό στην αλήθεια; Αν ήμασταν μόνον άνθρωποι του χρήματος, θα μπορούσαμε να ζούμε -βάσει της αποδοτικότητάς μας- και σ' ένα ολοκληρωτικό κράτος.

Η δημοκρατία υπήρξε αρχικώς σχέδιο ημι-ευημερούντων, που ήθελαν ν' αποκτήσουν πολιτική επιρροή για να καθορίζουν οι ίδιοι το πλαίσιο του βίου τους. Γι' αυτό αυτοαναγορεύθηκαν κυρίαρχοι. Αυτή η ιδέα εξακολουθεί να εντυπωσιάζει και παρέσυρε τον άνθρωπο μακριά από τον ρόλο του οικονομικού υποκειμένου, που «κινείται» χωρίς να καθορίζει τίποτε. Μόνο με την ευθύνη για το όλον ο άνθρωπος απέκτησε ολοκληρωτική αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία. Κι όποιος θέλει να παραμείνει κυρίαρχος (ανεξάρτητος) ή θέλει να ξαναγίνει, αυτός πρέπει στα αιτήματα και τις ενέργειές του να λαμβάνει υπόψη του την ευθύνη για το όλον.

* Οικονομολόγος και από το 2008 διευθυντής των γραφείων του «Σπίγκελ» στο Βερολίνο