Μακεδονικός Αγώνας

                          

«Η Μακεδονία είναι τόπος αληθινής ζωής, όχι ψεύτικης, όπως η Αθήνα… Κόσμος άλλος, αλύπητος, περιστοιχισμένος από στοιχειά και αίματα και Βουλγάρους… Όσοι Έλληνες πήγαν στην Μακεδονία, ελευθερώθηκαν από την ψευτιά, που φέρνει την παραλυσία και την νάρκη». Ίων Δραγούμης

Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που δημιουργούσε τη «Μεγάλη Βουλγαρία» -αν και δεν έγινε πραγματικότης- έδωσε στην ιθύνουσα τάξη του νεοπαγούς κρατικού σχηματισμού ένα όραμα «αλυτρωτικό», παρόμοιο με αυτό του Βούλγαρου τσάρου του Μεσαίωνα Σαμουήλ. Το 1885 η Βουλγαρία προσάρτησε πραξικοπηματικώς την αυτόνομη, ως τότε, Ανατολική Ρωμυλία.  Το 1886 η Βουλγαρία ανακήρυξε ηγεμόνα της χώρας, τον Φερδινάνδο του Σαξ-Κόμπουργκ. Οι επεκτατιστές επεκράτησαν πλήρως στην Σόφια. Η Βουλγαρική Εκκλησία («Εξαρχία») αποσχίσθηκε από την πατριαρχική εξουσία. Ιδρύθηκε η «Εσωτερική Μακεδονική Οργάνωση» («ΕΜΕΟ») που εξόπλιζε και οργάνωνε ένοπλες βουλγαρικές συμμορίες, οι άνδρες των οποίων έγιναν γνωστοί ως «κομιτατζήδες». Έμπαιναν σε ελληνικά – «πατριαρχικά»- χωριά και εξανάγκαζαν τους χωρικούς να καταβάλουν χρήματα ή να κάνουν αίτηση προσχωρήσεως στη Βουλγαρική Εξαρχία. Οι τοπικοί πληθυσμοί, μέσω του τρόμου, άρχισαν να προσχωρούν στην Εξαρχία. Επιπροσθέτως οι πληθυσμοί δελεάζοντο και με οικονομικές απολαβές. Στόχος των Βουλγάρων ήταν να προσελκύσουν σ’ αυτούς ιερείς και δασκάλους, ούτως ώστε μέσω αυτών να δημιουργηθεί βουλγαρική συνείδηση στους χωρικούς.

Το 1901 μητροπολίτης Καστοριάς ανέλαβε ο Γερμανός Καραβαγγέλης, ο οποίος έστειλε υπομνήματα στην Αθήνα και το Πατριαρχείο. Τα ψυχικά και οργανωτικά χαρίσματά του άρχισαν να αφυπνίζουν συνειδήσεις. Επίσης στη Δράμα το 1902 ανέλαβε μητροπολίτης ο Χρυσόστομος που αργότερα θα μαρτυρήσει για το έθνος στη Σμύρνη. Η τρομοκρατία ενετάθη.

  

Σύμφωνα με τις οθωμανικές αρχές, το 1902 υπήρχαν 80 συμμορίες κομιτατζήδων, με 3.000 ενόπλους. Η ΕΜΕΟ προετοίμαζε γενικευμένη εξέγερση. Στις 20 Ιουλίου 1903 κηρύχθηκε επανάσταση των Βουλγάρων ή βουλγαροφρόνων, θέλοντας να εμφανισθούν ως εκπροσωπούντες όλον τον χριστιανικό πληθυσμό της Μακεδονίας. Επιτέθηκαν κατά τουρκικών σωμάτων και έκαυσαν μουσουλμανικά χωριά και οικισμούς. Οι Οθωμανοί απάντησαν με διωγμούς και φόνους τόσο έναντι των Ελλήνων, όσο και έναντι των βουλγαροφρόνων. Η «επανάσταση» έμεινε στην προπαγανδιστική ιστοριογραφία γνωστή ως «εξέγερση του Ίλιντεν». Με την επίσημη εξέγερση όμως, οι προθέσεις αποκαλύφθηκαν. Σλαυόφωνοι, Έλληνες οπλαρχηγοί όπως ο Ζώης, Κύρου και Κόττας έφυγαν από την ΕΜΕΟ και άρχισαν διμέτωπο αγώνα τόσο κατά των Τούρκων όσο και κατά των επιβουλευόντων την Μακεδονία, Βουλγάρων.

Η κυβέρνηση Θεοτόκη θορυβήθηκε με την εξέγερση του Ίλιντεν. Με πρωτοβουλία του διευθυντή της εφημερίδος «Εμπρός» Δημ. Καλαποθάκη, δημιουργήθηκε το «Μακεδονικό Κομιτάτο» που στελεχώθηκε από μέλη των οικογενειών Δραγούμη και Μελά. Πρωτοπόροι ήταν οι Στέφανος και Ίων Δραγούμης. Ο Ίων Δραγούμης το 1902 τοποθετήθηκε στο Μοναστήρι υποπρόξενος και άρχισε να οργανώνει την αντίσταση, σε μία πόλη με 65% του πληθυσμού της Έλληνες. Ο Ίωνας Δραγούμης ίδρυσε τη Μακεδονική Άμυνα, σε συνεργασία με τον Γερμανό Καραβαγγέλη, όπου είχε σχηματίσει αντάρτικες ομάδες και προσέλκυσε τους οπλαρχηγούς Βαγγέλη και Κόττα. Στην περιοχή του Μοναστηρίου δρούσε ο οπλαρχηγός Ζώης.

  

Καθοριστικός στον αγώνα ήταν ο διορισμός του προξένου Κορομηλά στην Θεσσαλονίκη το 1904. Ο Κορομηλάς ζήτησε την αποστολή αξιωματικών τόσο για ενημέρωση, όσο και για οργάνωση και ανάπτυξη αντάρτικων σωμάτων. Τα προξενεία Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου άρχισαν την εθνική δράση τους μέσω των μητροπόλεων και των εθνικών επιτροπών αμύνης σε κάθε χωριό. Τις επιτροπές στελέχωναν ο ιερέας ή και ο δάσκαλος και παρείχαν πληροφορίες, τρόφιμα και εφόδια. Άρχισαν να αποστέλονται με εράνους από τον Ελληνισμό της διασποράς, τεράστια χρηματικά ποσά.

Στις αρχές του καλοκαιριού του 1903, τα πρώτα ένοπλα σώματα άρχισαν δράση, με πρώτο το σώμα του ανθυπολοχαγού Μαζαράκη. Στις 24-2-1904 οι λοχαγοί Γ. Κολοκοτρώνης και Π. Μελάς αναχώρησαν για την Μακεδονία. Ανακλήθηκαν, αλλά ο Μελάς επανήλθε με το ψευδώνυμο «Πέτρος Δέδες». Επιδόθηκε στην οργάνωση των Ελλήνων, σε συνεργασία με το Ι. Δραγούμη. Οι αξιωματικοί Τσόντος και Κατεχάκης ετοίμαζαν νέα ένοπλα σώματα. Στις 27 Αυγούστου 1904 ο Π. Μελάς επέστρεφε επικεφαλής 36 ανδρών, και κινήθηκε στην περιοχή Καστοριάς – Φλώρινας, ανακουφίζοντας τους χωρικούς που υπέφεραν από 6 συμμορίες, με φοβερότερη αυτή του Μήτρου Βλάχου. Η δράση λάμβανε χώραν υπό πολύ δύσκολες περιστάσεις καθώς υπό το καθεστώς του τρόμου και της –ως τότε- ανυπαρξίας αντιστάσεως είχε προσχωρήσει η πλειοψηφία των χωριών στην Εξαρχία.

Ο Παύλος Μελάς συνέστησε επιτροπές αμύνης σε πολλά χωριά και οι κομιτατζήδες υφίστανται την πρώτη ήττα στις 22 Οκτωβρίου 1904 στην Όστιμα από τους καπετάνιους Καούδη και Κύρου.

                       

Στις 13 Οκτωβρίου 1904 όμως πεθαίνει ο Π. Μελάς στη Σιάτιστα Φλωρίνης. Με το σώμα του (40 ανδρών) είχε κυκλωθεί από 120 Τούρκους. Στη μάχη ο Παύλος Μελάς σκοτώθηκε από σφαίρα στην οσφυϊκή χώρα. Η κοινή γνώμη συγκλονίζεται και δεκάδες αξιωματικών ζητούν να πάνε στην Μακεδονία. Ο «Μίκης Ζέζας» -2ο ψευδώνυμο του Μελά- με τον θάνατο του ξεσήκωσε την Ελλάδα. Ο αξιωματικός Μαζαράκης συγκροτεί σώμα προς Βέρροια και ο ίδιος με υπαρχηγό τον Κ. Γαρίφη και 40 άνδρες, εγκαταστάθηκε στο Βέρμιο. Από τον Νότο τα Ελληνικά σώματα άρχισαν να εγκαθίστανται στη Μακεδονία και υποστηρίζοντο από τους γνήσιους Έλληνες Σαρακατσάνους. Το Μάρτιο του 1905 ο Σίμος Στογιάνης εξόντωσε την συμμορία του κομιτατζή Ι. Σιβράνοφ, και στις 25 Μαρτίου στο χωριό Ζαγοριτσάνη εξολοθρεύονται 110 κομιτατζήδες. Στις 2 Μαίου στην Αγ. Αναστασία Χαλκιδικής σε σύγκρουση ανταρτών με τουρκικό απόσπασμα, οι Τούρκοι έχουν άνω των 200 νεκρών.

Το Μακεδονικό Κομιτάτο με προκήρυξη του ζητά: «Ας καθαρίσωμεν την Μακεδονία μας από τους θηριώδεις και αιμοβόρους Βούλγαρους! Εξοντώσατε τους βαρβάρους επιδρομείς! Κάψατε τα καταφύγια των δολοφόνων». Οι Βούλγαροι για πρώτη φορά ένιωθαν πίεση… Το Μάρτιο του 1906 ενετάθη η ροή ανταρτών κυρίως Μανιάτες και Κρητικοί και διεπεραιώθη τεράστια ποσότης υλικού.

Ωστόσο, οι απόγονοι του Κρούμου δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. Εισέβαλλαν κομιτατζήδες στην «Ελληνική Λέσχη» της Δράμας εκτελώντας τους πάντες, ενώ δεκάδες άλλοι εκτελέστηκαν μεμονωμένα σε όλη την Μακεδονική Γη.

Το καλοκαίρι του 1906 αρνείται ο λαός του Πύργου (Μπούργκας) της Ανατολικής Ρωμυλίας να δεχθεί εξαρχικό μητροπολίτη. Δεκάδες φόνοι και καταστροφές εκκλησιών και οικιών ακολούθησαν. Στα μέσα Ιουλίου 1906 οι βανδαλισμοί διαπράττονται στον Πύργο και την Στενήμαχο και στις 30-7 καίγεται η Αγχίαλος, όπου φονεύθηκαν 80 Έλληνες. Χιλιάδες Έλληνες της Αν. Ρωμυλίας, παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς.

Στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών και τους βαλτότοπους είχαν καταφύγει πολλοί κομιτατζήδες, που κατασκεύασαν οχυρά-καλύβες, όπου διατηρούσαν δύναμη 100-110 ανδρών, υπό του Α. Πέτκωφ. Στην περιοχή βρισκόταν και σώμα 60 ανδρών.
                        

Τον Απρίλιο του 1905 εγκαταστάθηκε στη λίμνη δύναμη υπό τον υπολοχαγό Μπουκουβάλα, τον οποίο διαδέχθηκε αργότερα ο Σταύρος Ρήγας. Στις 20 Μαίου 1905 εκτελούνται στη Σκύδρα τρία μέλη της ΕΜΕΟ. Από τα μέσα του 1906 αναπτύχθηκαν στη λίμνη 3 αντάρτικα σώματα. Τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο ο Τέλλος Άγρας έπληξε δυτικά της λίμνης τις βουλγαρικές συμμορίες. Η αφέλεια του όμως τον οδήγησε στην σύλληψη από τους Βουλγάρους και τον μαρτυρικό του θάνατο. Το 1907 σκληρές συγκρούσεις στο Βέρμιο, την Αλμωπία και τη Γευγέλη επέφεραν πλήγματα στις συμμορίες. Ωστόσο τα ελληνικά σώματα υπέστησαν σειρά από απώλειες, όπως στην μάχη της Λόσνιτσας. Η γενική όμως τάση ήταν υπέρ των Ελληνικών όπλων. Οι κυριότεροι αρχικομιτατζήδες είχαν φονευθεί και οι συμμορίες απόφευγαν τη μάχη. Περίπου 2.000 Έλληνες αντάρτες έδιναν αίσθηση ασφάλειας στους ελληνικούς πληθυσμούς. Το 1908 τοποθετήθηκε επικεφαλής των αντάρτικων σωμάτων ο συνταγματάρχης Π. Δαγκλής, μετέπειτα αρχιστράτηγος. Στις 6 Φεβρουαρίου 1908 διεξάχθη σφοδρή μάχη στη Μπέσιτσα Μοριχόβου μεταξύ Ελλήνων και τουρκικού σώματος. Το τέλος της σύγκρουσης βρήκε 6 Έλληνες και 60 Τούρκους νεκρούς. Στις 26 Μαΐου 1908 εξοντώθηκαν 30 βουλγαρόφρονες στη Βυσσινιά Καστοριάς και στο Μοναστήρι. Έλληνες οπλαρχηγοί διέλυσαν τη συμμορία του Τζόλεφ. Οι Έλληνες υπερίσχυσαν. Μέσα στο 1908 εκτελέσθηκαν 500 βουλγαρίζοντες έναντι 72 Ελλήνων. Η κατάσταση είχε αντιστραφεί.

Με την επανάσταση των Νεότουρκων ο Μακεδονικός Αγώνας σταμάτησε. Οι ισχυρότατες μονάδες του τουρκικού στρατού και οι διακηρύξεις «ανεκτικότητος» ανάγκασαν τόσο τα Ελληνικά όσο και τα βουλγαρικά σώματα να αυτοδιαλυθούν.